سامانیان، نخستین سلسله مستقل ایرانی بودند که بعد از حمله اعراب به ایران، حکومت کردند. آنان به عنوان یک نظام قدرتمند توانستند یکپارچگی و وحدت ملی و فرهنگی خاصی در بین ایرانیان به وجود آورند. می‌توان گفت که اگر سلسله سامانیان پس از قیامهای ملی و فرهنگی چندی که پیش از آنها صورت گرفته بود، بر سر کار نمی‌آمد، آن تلاش ها و مجاهدت ها ناقص می‌ماند. در این جا از سلسله‌ای سخن گفته می‌شود که قوم ایرانی، هویت خود را وامدار آنهاست زیرا زبان فارسی که یکی از محکمترین رشته‌های ارتباط ملی و فرهنگی ایرانیان بوده است، در دوره آنان طلوع کرد. سه شاخه بزرگ از درخت تناور سامانیان رویید و بالید: یکی زبان فارسی، دیگر شعر فارسی و سوم دانش و معرفت بشری به وسیله بزرگانی همچون شیخ الرئیس، ابو علی سینا و... درباره خدمات گوناگونی که سامانیان به فرهنگ و تمدن ایرانی کردند، سخن بسیار می‌توان گفت ولی ما بر آن نیستیم تا تمام آن جهات را مورد بحث قرار دهیم زیرا مجالِ آن همه نیست.
تحقیق حاضر در مورد وضعیت کشاوزی،صنایع،منابع درآمد دولت و صادرات و واردات در دوران حکومت سامانیان است. حکومت آنان که روی هم رفته در ماوراء النهر در حدد 128 سال طول کشد، بیانگر عظمت و قدرت آنها بوده است که گذشته از ماوراء النهر بر سرزمینهای دیگری از جمله خراسان، طبرستان، گرگان، ری و حتی سیستان و بلخ نیز تسلط داشتند؛ تا جایی که امرای سامانی، حتی 60 سال قبل از شروع استقلال خویش در بلاد ماوراء النهر صاحب قدرت بودند.
گفتنی است که بر اثر تدبیر همین امرا و شایستگی و کاردانی وزرای آنان همچون ابو الفضل بلعمی و ابو عبد الله محمد جیهانی، در این مدت، خرابی‌ها و خساراتی که از طرف حکام تحمیلی عرب بر این منطقه وارد شده بود، ترمیم گردید و طولی نکشید که شهرهای بزرگ ماوراء النهر و خراسان، مانند طراز، اسپیجاب، بخارا و سمرقند از مراکز مهم بازرگانی شدند.در آن زمان سمرقند به عوان بزرگترین مرکز بازگانی و محل اجتماع بازرگانان ماورء النهر بود که از این محل محصولات به مقدار فراوان به شهرهای ماوراء النهر و خراسان می‌بردند تا زمان امارت امیر اسماعیل سمرقند مرکز دراالعماره ماوراء النهر بود سپس پایتخت را به بخارا منتقل کردند.
همچنین در این زمان خراسان نیز از نظر بازرگانی اهمیت فراوان داشت ولی به علت اختلافاتی که بین خانواده‌های صاحب نفوذ این منظقه بود به پای ماوراء النهر نمی‌رسید. خرید و فروش در قرن چهار هجری به صورت جنس بود اغلب تجار کالاهای خود را از بازاری به بازار دیگر می‌بردند و با اجناس مورد احتیاج معاوضه می‌کردند،این عمل تقریبا در همه شره‌های کوچک و بزرک و قصبات رایج بود. برای خرید و فروش جزئی سکه‌هایی در شهرها موجود بود که در دست مردم می‌گردید و در بازار همان شهر رایج بود ولی همین سکه‌ها در شهرهای دیگر ارزشی نداشت.در مورد ضرب سکه در عهد سامانی باید گفت که ضرب سکه توسط سامانیان نشانی از رونق اقتصادی در عهد آنان بود و از آنجا که قلمرو مرکزی حکومت آنها در مسیر راههای اقتصادی شرق و غرب قرار داشت، ضرب سکه و رواج آن ضرورت داشته است ظاهرا نخستین سکه در عهد احمد بن اسد سامانی در سال 248 هجری در سمرقند ضرب شده است که این حرکت نشانه‌ای است از قدرت بارز استقلال و موقعیت مستحکم حکومت او در ماوراء النهر.
سکه‌های نخستین از جنس مس ساخته می‌شده ولی وقتی امیر اسماعیل به حکومت رسید در پرتو استقرار امنیت و آرامش در دولت او ضرب سکّه‌های نقره با رونق بیشتری آغاز شد، از این سکه‌ها که ابتدا نام خلیفه سپس نام امیر سامانی و نام پدر او حک می‌شده به فراوانی به دست آمده است، از جمله روسیه، لهستان و اسکاندیناوری هم اکنون در موزه ارمیتاژ پطروگراد نمونه سکه‌هایی که امیر اسماعیل سامانی در سال 288 هجری در سمرقند ضرب شده، آورده است. از دیگر سکه‌های به دست آمده به نظر می‌رسد که گویا سامانیان تا قبل از نصر یعنی حدود سال 137 هجری ضرب سکه سیمین هم نداشتند ولی از زمان عمارت اسماعیل بن احمد ضرب منظم درهم‌های سامانی آغاز می‌گردد و ضرب سکه زرین نیز در همین حدود آغاز می‌شود.
يک نکته جالب که در عين حال دلالت بر توسعه تجارت و بازرگاني و همچنين زمينه هاي اقتصادي در عصر آغازين حکومت ساماني دارد آن است که سکه های به دست آمده از نخستين روزگار امراي ساماني در عيار بالا ضرب شده است. از تجزیه سکه‌های موجود دوره سامانیان چنین نتیجه می‌شود که میزان نقره در سکه‌های نخستین قرن چهارم هجری زیاد بوده است در صورتی که در پایان همان قرن میزان نقره در سکه‌ها کاهش پیدا کرد.